به‌طور کلی، پری‌بیوتیک‌ها افزودنی‌های غذایی هستند که اثر مفیدی روی فلور روده (باکتری‌های ساکن روده) دارند. پروبیوتیک‌ها حاوی میکروارگانیسم‌های حیاتی مانند لاکتوباسیل هستند که همراه با مواد غذایی بلعیده می‌شوند و اثرات مثبتی روی سلامتی دارند. این مواد بر روده بزرگ تأثیر می‌گذارند؛ جایی که مجموعه‌ای متنوع از میکروارگانیسم‌ها (فلور روده انسان یا میکروبیوم انسان) به طور فعال در هضم مواد مغذی نقش دارند. ترکیب این میکروبیوتا تأثیر قابل توجهی بر سلامت و تندرستی انسان دارد و به همین دلیل، موضوع بسیاری از تحقیقات معاصر است. فروش فرآورده‌های حاوی پری‌بیوتیک و پروبیوتیک تابع قوانین و مقررات حقوقی سخت‌گیرانه‌ای است، به ویژه در رابطه با ادعاهای سلامتی آنها. ژاپن در این زمینه پیشرو است و بیش از ۱۰۰۰ محصول FOSHU[1] (مواد غذایی با مصارف بهداشتی خاص) تأیید شده دارد که بسیاری از آنها حاوی پری‌بیوتیک یا پروبیوتیک هستند.
فلور روده (میکروبیوتای روده)
میکروبیوتای روده بزرگسالان انسان از حدود ۱۰11 میکروارگانیسم تشکیل شده است. این مجموعه شامل حدود ۱۰۰۰ گونه مختلف با ۴۰ تا ۶۰ جنس غالب است. وزن کل فلور روده انسان بالغ تقریباً ۱ کیلوگرم تخمین زده می‌شود و کل ژنوم‌های آن به حدود ۳ میلیون ژن می‌رسد. فلور روده یک نوزاد عمدتاً از باکتری‌های دستگاه تناسلی ادراری مادر (و در زایمان سزارین از پوست مادر) تشکیل می‌شود. با تغییر تغذیه نوزاد به غذای ترکیبی، میکروبیوتای متفاوتی ایجاد می‌شود که در طول زندگی بزرگسالی او اساساً پایدار می‌ماند (تیپ‌های روده‌ای قوی). با این حال، اثرات نامطلوبی مانند سوءتغذیه یا کمبود تغذیه، آنتی‌بیوتیک‌ها یا تغییر عادات غذایی در سفر ممکن است تأثیرات گذرا داشته باشند. با افزایش سن فرد، تنوع میکروبیوتای او کاهش می‌یابد. تیپ روده‌ای یک فرد در سال‌های اولیه زندگی او تثبیت می‌شود و توسط عوامل ژنتیکی و عادات تغذیه‌ای تعیین می‌گردد. دیواره روده عمدتاً استریل باقی می‌ماند و توسط آنتی‌بیوتیک‌های پپتیدی (دفنسین‌ها) در برابر عفونت باکتریایی محافظت می‌شود. با این حال، در صورت شکست یا غلبه بر ایمنی، سموم باکتریایی ممکن است به همراه مواد مغذی هیدرولیز شده مانند اسیدهای آمینه یا پپتیدها وارد جریان خون روده‌ای-کبدی میزبان شوند. روش‌های ژنتیک مولکولی، به‌ویژه تجزیه و تحلیل رونوشت و تعیین توالی rRNA 16S در کتابخانه‌های DNA روده‌ای متاژنومی، دانش ما را درباره ترکیب میکروبیوم انسان در سلامتی و بیماری به میزان قابل توجهی افزایش داده است. پروفایل‌سازی متابولیت‌های روده بزرگ ما (که بسیاری از آنها محصول متابولیسم میکروبی هستند) با طیف‌سنجی جرمی با رزولوشن بالا یا NMR (متابولومیکس، متابونومیکس) ارزیابی منطقی اثرات پری‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها را امکان‌پذیر کرده است.
پری‌بیوتیک‌ها
پری‌بیوتیک‌های رایج شامل فروکتوالیگوساکاریدها، اینولین، گالاکتوالیگوساکاریدها و لاکتولوز هستند. فروکتوالیگوساکاریدها و اینولین در غذاهای گیاهی مانند کاسنی، کنگر فرنگی اورشلیم و صعلبیان یافت می‌شوند. گالاکتوالیگوساکاریدها و لاکتولوز از لاکتوز به روش صنعتی تولید می‌شوند. این مواد به‌عنوان محرک‌های رشد انتخابی برای باکتری‌های “خوب” روده، مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل عمل می‌کنند.
پروبیوتیک‌ها
پروبیتیک‌ها به‌طور عمده حاوی بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل‌های حیاتی هستند و عمدتاً به صورت فرآورده‌های غذایی یا نوشیدنی‌های تخمیری و گاهی اوقات نیز به‌عنوان افزودنی‌های غذایی مصرف می‌شوند. از آنجایی که اکثر میکروارگانیسم‌ها در حین عبور از معده اسیدی غیرفعال می‌شوند، تأثیر آنها بر روده بزرگ محل بحث است. برخی از محصولات تجاری نیز از سویه‌های پروبیوتیکی مقاوم به اسید استفاده می‌کنند.
قوانین
از ژوئیه ۲۰۰۷، به اصطلاح «ادعاهای سلامتی» در اتحادیه اروپا به شدت تنظیم شده‌اند («مقررات مربوط به ادعاهای سلامتی و تغذیه»). در حال حاضر، ادعاهای مرتبط با سلامت در مورد مواد غذایی یا اجزای غذایی (از جمله پروبیوتیک‌ها) تنها در صورتی مجاز هستند که از نظر علمی ثابت شده باشند. در حال حاضر، تمام ادعاهای مرتبط با سلامت پروبیوتیک‌ها جمع‌آوری و خلاصه می‌شوند. این لیست به EFSA (اتحادیه ایمنی غذا اروپا) ارائه می‌شود که باید صحت علمی هر ادعا را قضاوت کند.EFSA برای برخی از پروبیوتیک‌ها قبلاً تصمیمات منفی منتشر کرده است.
FOSHU
FOSHU («غذا برای مصارف بهداشتی خاص») یک وضعیت رسمی برای محصولات غذایی یا افزودنی‌های ژاپنی است که ثابت شده است برای حفظ یا بهبود سلامت انسان مفید هستند. برای به دست آوردن وضعیت FOSHU برای یک محصول، داده‌های گسترده‌ای باید برای ارزیابی به آژانس دولتی امور مصرف‌کننده ارائه شود و در صورت تصمیم مثبت، توسط وزارت بهداشت، کار و رفاه تایید گردد. ۱۰۰۰ محصول FOSHU در ژاپن نه تنها شامل «غذاهای اصلاح کننده شرایط گوارشی» (پری‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها) می‌شوند، بلکه شامل محصولاتی نیز می‌شوند که به طرق دیگری سلامت انسان را بهبود می‌بخشند، مانند تشکیل استخوان از طریق استخوان‌سازی یا تنظیم‌کننده‌های فشار خون.
[1] Food of specified health use
سعید کارگر
بیوتکنولوژیست و مدیر سایت بیوتکر
